آرش نراقی: در فضای گفت و گوهای انتقادی اخیر در حلقه نواندیشان دینی گه گاه سمت و سوی بحثها زیاده از حدّ تند و گزنده شده است. این تندگویی ها می تواند اختلاف نظرهای فکری را به عداوت های شخصی بدل کند، و در گرد و غبار خشونت های کلامی و هیجانهای دشمنانه دشوار بتوان گفت و گویی روشنگر و ثمربخش را به سامان رساند.

مرجان توحیدی - علی شاملو: طاهره‌خانم با لبخند و روی گشاده در را باز کرد. به رسم میهمان‌نوازی من‌را در آغوش گرفت. با سلام و احوال‌پرسی گرمی وارد سالن پذیرایی شدیم. قبل از اینکه بخواهم بنشینم، چشمم به گوشه سالن پذیرایی افتاد. محمد بسته‌نگار با بدنی نحیف روی تخت دراز کشیده و دستش را بالای سرش گذاشته است. ملحفه سفیدی روی خود کشیده بود. دوبار سلام کردم تا متوجه حضور ما شد. با صدای آرام و کم‌رمقی جواب داد، درحالی‌که سلام چشمانش گیراتر بود.

محمد توسلی: بیدارگری در دو قرن اخیر در کشور ما نیز آغاز شده و بیدارگران فراوانی چراغ آگاهی بخشی را روشنایی بخشیده‌اند. قائم مقام‌ها، میرزا‌تقی امیرکبیر بذرهای اصلاح‌طلبی را در جامعه استبداد زده ایران افشانده‌اند و افرادی چون سید جمال‌الدین اسدآبادی، میرزا حسن شیرازی، آخوند ملا کاظم خراسانی و شیخ محمدحسین نایینی، سیدحسن مدرس و… از جمله بیدارگران دو قرن اخیر هستند که هر یک به نوبه خود فرآیند بیدارگری را در جامعه ما قوت بخشیده‌اند.

چهارمین و آخرین جلسه از سلسله نشست‌های «شب قرآن مجید» با عنوان «شب مثنوی و قرآن مجید» 9 شهریور ماه با سخنرانی استاد مصطفی ملکیان در کانون زبان فارسی برگزار شد. هدف از برگزاری این سلسله نشست‌ها که به همت و همکاری مجله بخارا، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، پژوهشکده روایت و دایرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد، به تأمل گذاشتن قرآن از ابعاد مختلف است.

گفت‌وگوی مجید اسدپور و علیرضا حدادی از «عصر اندیشه» با سروش دباغ، پژوهشگر دپارتمان مطالعات تاریخی دانشگاه تورنتو

مصطفی ملکیان: آلن واتس، دین‌شناس و الهی‌دان بزرگ روزگار ما، کتابی دارد با عنوان حکمت بی‌قراری. وی در این کتاب «اعتقاد» و «ایمان» را از یکدیگر تفکیک می‌کند و می‌گوید، در غالب موارد، اعتقاد و ایمان با هم خلط می‌شوند، در حالی که این دو واقعیت کاملاً خلاف یکدیگرند و ویژگی‌هایی دارند که ساخت آن‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند. اما چه تفاوتی میان اعتقاد و ایمان وجود دارد؟

حسین پورفرج: مقاله اخیر اکبر گنجی تحت عنوان «ادعای پیامبری سروش و وعده عالم‌گیر شدن فرقه سروشیه» حقیقتاً نوعی پیشگویی‌ست. این پیشگویی البته بر شواهد و ادله‌های ناموجهی استوار است. من در اینجا نکاتی را در رد این امکان مطرح می‌کنم:

آرش نراقی: به نظرم بخش مهمی از اختلاف نظرهای گاه پرتنش اخیر در حلقه «نواندیشان دینی» (به معنای بسیار فراخ آن) بیش از آنکه ناشی از اختلافات شخصی یا توطئه اندیشی یا افترازنی باشد، ناشی از درد زایمان هویتهای تازه در این جریان است. به نظرم جریان «نواندیشی دینی» در سیر تکامل اش رفته رفته گرایشهای متفاوتی را در درون خود پرورانده است، و این گرایشها اکنون به مرحله ای از بلوغ نسبی رسیده اند که باید رفته رفته مرزها و تفاوتهای خود را وضوح بیشتر و بیان روشنتری ببخشند. این تنش ها به گمانم بازتابی از آن زایش هاست.

محمدمهدی مجاهدی: میان دو سخن نباید خلط کرد. یک سخن درباره نیت و قصد آقای سروش است برای آن‌چه آقای نراقی و آقای گنجی آن را «تأسیس کردن یک فرقه یا آیین دینی تازه» می‌نامند. سخن دیگر این است که یکی از پیامدهای ناخواسته مجموعه آرای آقای سروش می‌تواند «تأسیس شدن یک فرقه یا آیین دینی تازه» باشد. اولی نیت‌کاوی است، ولی دومی مدعایی است که سنجش قوت و ضعفش نیازمند نشان دادن دلایل بیرونی و سربلند بیرون آمدن از گذرگاه آزمون‌های نقادانه است.

اکبر گنجی: در مقالات پیشین (“سروش − تفسیر سخنان خداوند یا تعبیر خواب‌های محمد“، “ممتازبودگی مشرکان در فرضیه “خواب‌های محمد” سروش“، “قرآن سروش: “خوابنامه پریشان محمد” ” و “سروش: “خوف نامه جهادی/بردگی قرآن” و “عشق‌نامه غیر جهادی مثنوی” “) توضیح دادم که سروش می‌کوشد با سه گام مهم برای یک خیز بزرگ زمینه سازی کند.

خلاصه ی قسمت پایانی از مباحث استاد ملکیان در درسگفتار تعلیم و تربیت اخلاقی: روحیه اخلاقی دارای سه مولفه است که یکی از آنها خویشتن داری است. اینک نکاتی چند در باب خویشتن داری را بیان می کنم. اولین نکته در مورد خویشتن داری این است که می توانیم از بالا به زندگی خود نگاه کنیم و می توانیم ناظر زندگی خود باشیم.

محسن زندی*: نظریه رؤیای رسولانه پاسخی به مشکلاتی چند از سوی دینداری است که از سویی با علم جدید و لوازم آن آشنا است،‌ و از سوی دیگر دل در گرو دینش دارد و در تلاش است تا این معضل را از دیدگاه خودش حل کند. البته، بخشی از مشکلاتی که ایشان طرح می‌کنند اموری تازه نیستند.

حسین پورفرج: خبر فروش جنگل‌های فریدونکنار-محمودآباد به فرد یا ارگانی خاص برایم بسیار شوک‌آور بود. حقیقتاً این اقدام، اقدام نابخردانه‌ای‌ست. به گمان من جان درختان جان مبارکی‌ست و نمی‌باید به آن تعرض کرد. این حرکت مرا به یاد حقیقتی انداخت که خوب است آن را با شما به اشتراک بگذارم. در مسائل اجتماعی جامعه‌ای به فکر گرسنگی سیاسی میفتد که کمتر دچار گرسنگی اقتصادی باشد؛ و به همین نحو، جامعه‌ای به فکر محیط زیست، حیاط وحش و ... میفتد که حقوق بشر در آن حل شده باشد.

چکیده

در طول قرن های گذشته، فهم دینی تلویحا و تصریحاً واقع گرا بوده، اما امروزه تفاسیر مشخصی از ناواقع گرایی خصوصادر در جوامع غربی سر برآورده است. ناواقع گرایی دینی را نباید با الحاد که برخی از فیلسوفان معاصر از آن دفاع کرده اند اشتباه گرفت.

بیژن عبدالکریمی در نشست «تاملاتی بر حادثه نیس فرانسه» که دیروز در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، در ابتدای سخنان خود با اشاره به اینکه حوادثی مانند نیس را نباید منقطع از حوادث دیگر مانند بمبگذاری های اخیر فرانسه و دیگر نقاط جهان دانست، گفت: اینگونه حرکات به هیچ وجه بی ارتباط با هم نیستند، اما سوال اینجاست که در جهان چه اتفاقی دارد می افتد، این حوادث را چگونه باید فهم کرد؟ وقتی به جنایت نیس توجه می کنیم و تنوع کشته شدگان را می بینیم این سوال پیش می آید که چه عواملی به این مساله دامن می زنند.

فتانا عابدینی: گویا این حملات از سوی دو پزشک که یکی متخصص قلب بوده اند و دیگری رزیدنت جراحی صورت پذیرفته است. حتی استفاده از واژه و فعل "حمله کردن" برای قشری که وظیفه‌شان درمان صدمات انسانی است، نیز سنگین و غیر قابل هضم است. البته این اولین بار نیست که از این دست افعال از سوی پزشکان اتفاق می‌افتد. با کمی دقت و رجوع به حافظه شخصی خودمان نیز خاطراتی از این دست رفتارها از سوی پزشکان برایمان زنده می‌شود. سوال اساسی اینجاست که دلیل این حس برتر و بزرگ‌بینی خود نسبت به دیگر اعضای جامعه که درون این قشر به وجود آمده، از کجا سرچشمه گرفته است؟

محمدعلی کرباس‌فروشان: بین سال‌های 1378 تا 1382 این فیض نصیب من شد که بیش از چندین هزار صفحه از درس‌گفتارها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های استاد مصطفی ملکیان را در مؤسسه‌ نگاه معاصر پیاده، تایپ و ویرایش کنم که پس از سال‌ها، تنها بخش کمی از آنها به صورت کتاب منتشر شده است. سال‌های همکاری با مؤسسه که می‌تواند دوران تلمذ بنده در محضر حضرت استاد نیز تلقی شود، غنیمت بزرگ زندگی من است که سروده‌ی استاد غزل، وصف آن ایامی است که در گلشن فغانی داشتم و در میان لاله و گل آشیانه کرده بودم.

داوود فیرحی: مرحوم نایینی کتاب «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» را در سال 1285 (1324 ق/1905 م) نوشته است. این کتاب از همان زمان مورد بحث قرار گرفته و چندبار چاپ و اصلاح شده است. 50 سال بعد و در سال 1334 مرحوم آیت‌الله طالقانی تلخیصی از این کتاب ارائه و تصحیحی نیز بر آن داشته است. در سال‌های پس از کودتای 28 مرداد 1332 در ایران ایده‌ای به نام تغییر حکومت و بحث حکومت اسلامی مطرح شده بود. مرحوم طالقانی براساس دیدگاه‌های دهه 30 خلاصه برداشت‌های خود - که شتاب‌زده هم هست - از این کتاب را داده بود و بعد از او دیگر شرح روشنی از این کتاب وجود نداشت. آخرین و مهم‌ترین تصحیح را سیدجواد ورعی از این کتاب در سال 1382 انجام داد و شاید بتوان گفت این تصحیح بهترین تصحیح از نسخه‌های اصلی این کتاب بود.

داوود فیرحی: با ظهور بهار عربی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بسیاری امیدوار بودند جریانی از دموکراسی‌سازی در کشورهایی همچون، مصر، تونس، لیبی، سوریه و بحرین آغاز شود. از طرفی اخوان‌المسلمین به عنوان گروهی اسلام‌گرا و پیشرو در عقاید دموکراتیک اهل سنت، تلاش فراوانی را برای ایجاد یک جریان قدرتمند برای به دست گرفتن رهبری دموکراتیک این کشورها به راه انداخت اما در مصر حکومت اخوان بیش از یک سال دوام نداشت و محمد مرسی رییس‌جمهوری اخوانی این کشور سرنگون شد.

محمد مجتهد شبستری: در دوران حیات پیامبر اسلام (ص) همه ضوابط و احکام زندگی آیینی و اجتماعی پیروان او با امضاء و یا تأسیس او معین می‌شد، اما پس از رحلت او جماعتی از علمای امت که بعداً فقیهان نامیده شدند، به اجتهاد فقهی پرداختند تا در سه قلمرو «عبادات»، «معاملات»، و «سیاسات» ضوابط و حکم‌هایی جدید از کتاب و سنت استنباط کنند و از این طریق ادامه حیات اجتماعی مسلمانان را به عنوان «امت اسلامی» ممکن سازند.