سوال: تفاوت ادیان را هم بفرمائید.

پاسخ: من به عنوان دین شناس اگر از بیرون نگاه کنم، می‌گویم ادیان متفاوت فرق دارند و باید محدوده و مضمون هر دین را مشخص کرد. از باب مثال مسیحیت و اسلام را بگویم. به نظر من گفتمان دینی مسیحیت و گفتمان دینی اسلام یک فرق بسیار اساسی دارد. در اسلام برای هر انسان مستقیمأ الله مطرح است، اما در مسیحیت میان خدا و انسان مسیح حضور دارد. یعنی کسی بخواهد به خدا تقرب بجوید یا موحدانه زیست کند یا هرچی که اسمش را بگذارید، مرجعش عیسای مسیح است. در اسلام رابطۀ انسان و خدا مستقیم است به این معنا که هر انسانی می‌تواند مستقیماً ارتباط‌های معنویش را با خدا برقرار کند. در نیایش‌ها، در خواسته ها، در توکل‌ها، در امیدها. این از نظر دین شناسی مهمترین تفاوت این دو تا گفتمان اسلامی و مسیحیت است.

محمد مجتهد شبستری: متن زیر مکتوب شدۀ گفتگوی بین مجتهد شبستری و جمعی از علاقمندان به مباحث طرح شده توسط ایشان است. به نظر می رسد که بهترین عنوان برای این گفتگو را می توان «نبوّت محمدی و هویّت مسلمانی» نامید که بدین وسیله در دو بخش در اختیار مخاطبان قرار می گیرد.

اکبر گنجی:  عبدالکریم سروش همچون هر فرد صاحب فکر و نظری تحولات فکری گاه بنیادینی را پشت سر گذاشته است. توجه به سیر این تحولات می‌تواند در فهم بهتر نظرات کنونی او مفید باشد و از پاره‌ای سوء تفاهم‌ها جلوگیری کند. برای مثال، گروهی از مدافعان مدعیات سروش درباره “خوابهای محمّد” می‌کوشند بر مبنای نوشته‌های قدیم سروش و بدون توجه به تغییرات فکری اخیر او تفسیری از آرای وی به دست دهند که آشکارا با اصل مدعیات و پیش فرضهای متافیزیکی و علمی اخیر او در تعارض است.[1]

محمدرضا نیکفر: این نوشته پاسخ مختصری است به سروش دباغ که از گفتار«روشنفکری دینی و مسئله شر» در مقاله‌ای با عنوان «نواندیشی دینی، متن مقدس و خشونت» انتقاد کرده است.

مت جی. روسانو: امروزه منتقدان دین بیش از پیش به ترفندِ انگِ وهم زدن به دین متوسّل می‌شوند. از نظر من، وهم پنداشتنِ دین صرفاً یک توهین ساده نیست، بلکه می‌تواند از وجود آسیبی روان‌شناختی در وجود فرد حکایت کند. امکان دارد که بعضی ادیان وهمی و کاذب نیز وجود داشته باشند، اما اگر پنداشت‌مان این باشد که دین از اساس امری وهمی است، این مترادف با بدفهمیِ «دین» و «وهم» است.

احسان اکبرپور : مصرف‌زدگی و شکاف طبقاتی دیگر نه افسانه است و نه چیزی پنهان؛ آشکار است و پیدا و عیان. آنچه اما شاید هنوز تأمل‌برانگیز است؛ «تبِ» مصرف‌زدگی و «شتابِ» شکاف طبقاتی است. اما چگونه است که مصرف‌زدگی تبدیل شده است به بخشی از زندگی روزمره و عادتی همگانی؟ دلایل، عوامل و تبعات مصرف‌زدگی چیست و چگونه می‌توان عضو یک «جامعه‌ی مصرفی» نبود؟ دیگر از آن، آیا راهکاری اخلاقی برای مقابله با شکاف اقتصادی وجود دارد؟ شکافی که به باور مصطفی ملکیان سبب ایجاد پدیده‌ای شوم‌تر به نام «شکاف عاطفی» شده است.

لینک دانلود سخنرانی

اشاره: مطلب حاضر پیشتر در تاریخ 4 آذر ماه سال 1392 در سایت فرهنگی نیلوفر در این آدرس به چاپ رسیده است و اینک به جهت مناسبت با ایام محرم دوباره بازنشر می‌شود. 

1.درآمد

مناسبت اقتضا می‌کند درباره‌ی شخصیت سرور آزادگان، امام حسین و مهم‌ترین حادثه‌ی زندگی ایشان، یعنی واقعه‌ی کربلا، گفت و گو کنیم. هم در مورد شخصیت ایشان و هم در مورد تحلیل و تبیین واقعه‌ی کربلا کم سخن نگفته‌اند، و دوستان علاقه‌مند نیز کمابیش با ادبیاتی که پیرامون این دو موضوع بسط یافته آشنا هستند. بنده نیز سال‌ها پیش توفیق داشته‌ام که تبیینی اخلاقی از کنش سیاسی امام حسین بدست دهم. در این‌جا قصد تکرار گفته‌های خود و دیگران را ندارم. بلکه مایلم از فرصت استفاده کنم و به تفسیر یکی از سخنانی بپردازم که به ایشان منسوب است.

سروش دباغ: چندی پیش، مقالۀ «روشنفکری دینی و مسئله شر»، نوشتۀ محمدرضا نیکفر را در سایت «رادیو زمانه» خواندم. به نظرم، خطاهای چندی در تحلیل ایشان دربارۀ حدود و ثغورِ کند وکاوهای روشنفکرانه و دین اندیشانۀ جماعت ِموسوم به نواندیشان دینی و روشنفکران دینی به چشم می‌خورد. در سطور پیش رو می‌کوشم ابتدائا تلقیِ خود دربارۀ مدعیات جناب نیکفر را صورتبندی کرده، سپس به نقد آنها همت گمارم. جهت ایضاح روایتم از سخنان ایشان، خوبست ابتدائا فقراتی از مقالۀ ایشان را مرور کنیم:

محسن آزموده-عاطفه شمس: به نظر می‌رسد با وجود شهرت مولانا جلال‌‌الدین محمد بلخی در ایران و صد البته در جهان، انسان امروزین و به ویژه فرد ایرانی هنوز تکلیف خودش را با او روشن نکرده است. از سویی برخی مولوی و چهره برجسته معاصرش شمس تبریزی را با نسبت‌های ناروا تخطئه می‌کنند، مثل اظهارنظرهای تندی که در روزهای اخیر به نقل از یکی از چهره‌های سنتی در رسانه‌ها منتشر شد.از سوی دیگر هم شاهد اظهارنظرهای متعصبانه و «ناسیونالیستی افراطی» نسبت به مولانا هستیم که به جنجال ایرانی بودن یا ایرانی نبودن او دامن می‌زنند یا مثل هر نگاه افراطی دیگری او را از هر گونه نقد و انتقادی مبرا می‌دانند.

حسین پورفرج/ به نقل از صدانت: از عنوان این اثر تعجب نکنید. من شما را ابتدا به خواندن این مقاله فرامی‌خوانم و سپس قضاوت را به عقلم سلیم خودتان وامی‌گذارم:

عبدالکریم سروش: با سلام به دوستان و هموطنان عزیز. اجازه دهید این نوبت بدون مقدمه به سراغ غزل مولانا برویم که شیرین سخن تر از همه ی ماست وکلام را با حلاوت گفتار او آغاز کنیم و از او بشنویم که برای ما چه گفتنی ها دارد گرچه هر چه هم بشنویم سخن او تمام شدنی نیست واو متصل به دریا و معدنی بود که هیچ گاه پایان نمی پذیرفت . بر خلاف غزلی که دیشب درباره اش بحث کردیم که گفتم بسیار شخصی و پرسونال بود و مولانا از احوال خود سخن می گفت و از تجربه های اشراقی خویشتن و از نسبتی که با آن مهمان جلیل القدر خود داشته و در جان او نشسته بود و آنگاه عزم رفتن کرده بود و مولانا در خطاب به او می گفت که :

محسن زندی: از استاد مصطفی ملکیان بسیار و بی‌پایان آموخته‌ام؛ هم از روش اندیشه‌ورزی‌اش، و هم از منش انسانی و اخلاقی‌اش. بنابر مشاهدات شخصی محدود خودم به عنوان دانشجوی روان‌شناسی، با جسارت می‌گویم که تأملات روان‌شناختی ایشان حتی در میان جامعة روان‌شناسی نیز نادر است. این تأملات ژرف افزون بر تأثیرپذیری از ویژگی‌های مثبت شخصیتی ایشان، و عمری ریاضت‌های شدید و مخلصانة فکری که به جای گندابِ رکودِ مرداب‌زدگی، طراوت مکرر و شجاعت ابراز نیز می‌گیرد، خاستگاه دیگری دارد که عبارت است از مطالعه، بینش، و دانش میان‌رشته‌ای. اما از سوی دیگر می‌توانم جسارت این ادعا را کنم که این تأملات عمیق روان‌شناختی دانش تخصصی روان‌شناختی تولید نکرده است.مصطفی ملکیان را با تمام خصیصه‌های روشی و منشی کمیاب یادشده نمی‌توان یک روان‌شناس، روان‌درمانگر و یا حتی متخصص در یک حوزه یا نظریة روان‌شناسی دانست.

اردشیر منصوری: ۱۷ خرداد ۱۳۹۲، مصادف با ۲۷ رجب ۱۴۳۴، به روایت دکتر عبدالکریم سروش، تحریر یادداشت‌هایی آغاز شد که با نام «محمد(ص)، راوی رؤیاهای رسولانه» انتشار یافت. این یادداشت‌ها تا خرداد ۱۳۹۳ به پنج شماره رسید و امهات یک نظریۀ جدید در متن‌شناسی دینی، فراهم آمد. طرح این دیدگاه تهوری می‌طلبید که صاحب نظریه بدان وقوف داشت. امواج مخالف، این بار فراگیرتر از آنچه در برابر نظریات نوآورانۀ پیشین این متفکر بروز یافته بود، از راه رسیدند...

سید حسین نصر: تقریبا بیست و پنج سال پیش در امریکا کمپانی هارپر وان (HarperOne) در سانفرانسیسکو که بزرگ‌ترین ناشر کتب دینی و فلسفه دینی در غرب است و طرح‌های بزرگی را انجام می‌دهد و اتفاقا چند کتاب اخیر مرا، این انتشارات، منتشر کرد، کتابی با عنوان « THE STUDY BIBLE» را به چاپ رساند. شاید وقتی ما ایرانیان، این عنوان را می‌شنویم به گوش‌مان کمی سنگین بیاید ولی انواع و اقسام صفت‌ها برای اسم کتاب مقدس مسیحیان، به کار برده شده است، صفاتی که موصوفش « BIBLE» است اما اشاره به جهتی از جهات و آنچه در کتاب مقدس انجیل است، دارد.

سروش دباغ: درآمد: اخیرا  دو جلسه مناظره با حجه الاسلام احمد واعظی در باب آراء نواندیشان دینی دربارۀ  مقولۀ وحی و حدود و ثغور امر وحیانی در آراء نواندیشان دینی متاخر برگزار شد. دراین مناظره که  به همت و میزبانی ِ« مدرسه آزاد فکری»، از طریق اسکایپ و در دانشگاه شریف برگزار شد و بیش از چهار ساعت به درازا انجامید، من و جناب واعظی به بحث دربارۀ مبادی و مبانی الاهیاتی و هرمنوتیکی و فلسفیِ امر وحیانی از منظر خویش پرداختیم. آنچه در ذیل می آید، روایت نگارنده است از گفتگو و مباحثۀ فوق دربارۀ  چهار موضوعِ « نحوۀ ظهورملک بر پیامبر»، «هرمنوتیک متن مقدس»، « اضغاث احلام» و « جنبۀ سلبی و ایجابی الاهیات نواندیشیِ دینی» .

محمد صادقی:  مصطفی ملکیان در کتاب‌ها، مقاله‌ها و سخنرانی‌های خود همواره نسبت به فرهنگ عمومی ما، نظام تعلیم و تربیت ما و... با حساسیت نگریسته و با نقدها و ارائه راه‌حل‌هایی مخاطبان خود را به عمیق‌تر اندیشیدن درباره مسائل و مشکلاتی که با آن مواجه هستند، فراخوانده است. در گزارشی که از گفت‌وگو با وی پیش رو دارید، به عیب‌ها و نقص‌های موجود در آموزش و پرورش ما، ضعف کتاب‌های درسی در شناساندن هنر زندگی به دانش‌آموزان و... پرداخته است.

حسن انصاری: عربستان سعودی از همان هنگام که به عنوان یک پادشاهی شکل گرفت برای بخشی از کسانی که آن زمان در پی احیاء گری اسلامی و اصالت مآبی سلفی بودند دلربایی کرد. محمد رشید رضا یکی از نخستین متفکرانی بود که دل به ملک عبد العزیز داد. اما همان زمان نه تنها متفکران جریان اصلاح طلبی دینی و تجدد خواهان اقبالی به آن نشان ندادند بلکه گروه زیادی از متفکران احیایی هم مانند گروهای اخوان المسلمین و برخی دیگر موافقتی با رویکرد وهابى نداشتند.

داود فیرحی، پژوهشگر علوم و اندیشه سیاسی، در نشست آموزشی با عنوان سیاست‌ورزی در جامعه دین‌مدار که به همت حزب اتحاد ملت و جمعیت زنان نواندیش مسلمان منطقه خراسان‌رضوی برگزار شد، گفت: از لحاظ نظری، سیاست و دین جزء ذاتیات بشر است. فیرحی با تأکید بر اینکه دین و سیاست به تعبیر متفکران و اندیشمندان این حوزه دوقلوهای ناهم‌سازی هستند که به یکدیگر چسبیده‌اند ولی با هم جور در نمی‌آیند، متذکر شد: دین و سیاست به این خاطر دوقلو نامیده می‌شود، چون حوزه دینداری حوزه‌ای نیست که تنها به زندگی خصوصی فردی محدود شود، بلکه لاجرم به جامعه و رفتارهای اجتماعی نیز سرایت می‌کند.