محمدمهدی مجاهدی: میان دو سخن نباید خلط کرد. یک سخن درباره نیت و قصد آقای سروش است برای آن‌چه آقای نراقی و آقای گنجی آن را «تأسیس کردن یک فرقه یا آیین دینی تازه» می‌نامند. سخن دیگر این است که یکی از پیامدهای ناخواسته مجموعه آرای آقای سروش می‌تواند «تأسیس شدن یک فرقه یا آیین دینی تازه» باشد. اولی نیت‌کاوی است، ولی دومی مدعایی است که سنجش قوت و ضعفش نیازمند نشان دادن دلایل بیرونی و سربلند بیرون آمدن از گذرگاه آزمون‌های نقادانه است.

اکبر گنجی: در مقالات پیشین (“سروش − تفسیر سخنان خداوند یا تعبیر خواب‌های محمد“، “ممتازبودگی مشرکان در فرضیه “خواب‌های محمد” سروش“، “قرآن سروش: “خوابنامه پریشان محمد” ” و “سروش: “خوف نامه جهادی/بردگی قرآن” و “عشق‌نامه غیر جهادی مثنوی” “) توضیح دادم که سروش می‌کوشد با سه گام مهم برای یک خیز بزرگ زمینه سازی کند.

محسن زندی*: نظریه رؤیای رسولانه پاسخی به مشکلاتی چند از سوی دینداری است که از سویی با علم جدید و لوازم آن آشنا است،‌ و از سوی دیگر دل در گرو دینش دارد و در تلاش است تا این معضل را از دیدگاه خودش حل کند. البته، بخشی از مشکلاتی که ایشان طرح می‌کنند اموری تازه نیستند.

بیژن عبدالکریمی در نشست «تاملاتی بر حادثه نیس فرانسه» که دیروز در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، در ابتدای سخنان خود با اشاره به اینکه حوادثی مانند نیس را نباید منقطع از حوادث دیگر مانند بمبگذاری های اخیر فرانسه و دیگر نقاط جهان دانست، گفت: اینگونه حرکات به هیچ وجه بی ارتباط با هم نیستند، اما سوال اینجاست که در جهان چه اتفاقی دارد می افتد، این حوادث را چگونه باید فهم کرد؟ وقتی به جنایت نیس توجه می کنیم و تنوع کشته شدگان را می بینیم این سوال پیش می آید که چه عواملی به این مساله دامن می زنند.

فتانا عابدینی: گویا این حملات از سوی دو پزشک که یکی متخصص قلب بوده اند و دیگری رزیدنت جراحی صورت پذیرفته است. حتی استفاده از واژه و فعل "حمله کردن" برای قشری که وظیفه‌شان درمان صدمات انسانی است، نیز سنگین و غیر قابل هضم است. البته این اولین بار نیست که از این دست افعال از سوی پزشکان اتفاق می‌افتد. با کمی دقت و رجوع به حافظه شخصی خودمان نیز خاطراتی از این دست رفتارها از سوی پزشکان برایمان زنده می‌شود. سوال اساسی اینجاست که دلیل این حس برتر و بزرگ‌بینی خود نسبت به دیگر اعضای جامعه که درون این قشر به وجود آمده، از کجا سرچشمه گرفته است؟

اکبر گنجی: عبدالکریم سروش با طرح فرضیه رؤیاهای رسولانه به درستی دینداران را به بازاندیشی در مسئله وحی و قرآن وادار کرد. معتقدان به تلقی سنتی از وحی به عنوان کلام الله، اگر مخالف فرضیه سروش اند، تردیدی در این نباید داشته باشند که تلقی آنان نیز نیازمند بازسازی و موجه سازی است. سروش از این جهت محرک خوبی بود و اگر دینداران را به کاوش‌های عقلانی در این خصوص سوق دهد، در کار خویش موفق شده است.

حسن انصاری: "اگر وحی پیامبر را حجت می‌دانید، رویای او را نیز حجت بدانید"، این عبارتی است که دیدم در برخی سایت ها از آقای دکتر سروش نقل شده است. متأسفانه منبع این نقل را در آثار جناب آقای دکتر سروش پیدا نکردم. به هرحال آنچه اینجا مد نظر است نقدی است بر این دیدگاه. در این عبارت تعبیر "حجت" به کار رفته که به عقیده من به کارگیری آن در بحث از مسئله وحی و رؤیایی بودن آن به کلی ناشی از خلط مباحث و موضوعات است.

اکبر گنجی: عبدالکریم سروش فرضیه رقیبی برای مدل سنتی وحی مقبول عموم مسلمین ارائه کرده است. لب مدعای او چنین است: مفسران تاکنون قرآن را به عنوان سخنان خداوند تفسیر کرده‌اند، اما اکنون نوبت خوابگزاران است تا خواب‌های محمد را تعبیر کنند.

حبیب جمیل زاده: اخیراً جناب آقای دکتر سروش مطالبی تحت عنوان رؤیای رسولانه مطرح کردند که مخالفانش را خوشحال و دوستانش را بدحال و رنجور خاطر کرده است؛ چرا که بسی جای تعجب است شخصیتی بزرگ همچون ایشان که پرآوازه ترین روشنفکر ایرانی اند به معنای کلمه Intellectual که بایستی صد سال آینده درباره افکار و آثارش بحث و گفتگو کنند؛ دچار این چنین خطایی شود که نتایجی جز از دست دادن دوستان وفادار، خوشحال کردن مخالفان بنیادگرا و ایجا آشفتگی در اندیشه و ارتداد در بین جوانانی که اعتقادشان به تار مویی بسته است ندارد و همچنین هیچ حسنی برا ی ایشان نداشته...

عبدالعلی بازرگان: پیرو گفتگو با آقای دکتر عبدالکریم سروش در برنامه تلویزیونی پرگار، رسانه «بی‌بی‌سی»، پیرامون نظریه ایشان «رؤیاهای رسولانه»، و نقد بعدی مکتوب این قلم (ده نکته در نقد نظریه «رویاهای رسولانه»)، نوشته‌ای تحت عنوان:«زهی مراتبخوابی که به ز بیداری است» مشتمل بر پاسخ استاد به جناب یوسفی اشکوری، برخی صاحب‌نظران و این قلم، در سایت «زیتون» منتشر و موجب مسرت از استقبال مسئولانه ایشان نسبت به نقد و نظر گردید.

مصطفی ملکیان: عرض سلام و ادب دارم به محضر همه مخاطبانم. به خصوص به مخاطبان جوان که قرار است در دقایقی سخنی خطاب به آنها گفته باشم. چون فرصت نیست وقتم را اختصاص می دهم به تذکر پنج نکته. تذکر این نکات را نه حاصل مطالعات خودم  بلکه حاصل تجربه زیسته ی خودم می‌دانم. یعنی در واقع شکست هایی که خودم داشتم به من یاد داده که باید این نکات را فراموش نمی‌کردم و اگر فراموش نمی‌کردم آن شکست ها پیش نمی‌آمد.

حبیب الله پیمان: در دو دهه اخیر، در حوزه اندیشه دینی پرسش‌های زیادی درباره منشأ کلام قرآنی، ذهن بسیاری از پژوهشگران معارف قرآنی، به‌ویژه نواندیشان دینی را به خود مشغول داشته است؛

حسن انصاری: اینجا چند نکته توضیحی دیگر را مطرح می کنم تا نشان دهم نظریه دکتر سروش از تناقضات درونی رنج می برد: 

۱- به فرض که نظریه دکتر سروش را بپذیریم متن قرآن به مثابه متنی ادبی و با زبانی تاریخی عربی نیازمند نقد و فهمی مبتنی بر متن است و نه خوابگذاری و لو آنکه اصل وحی را مستند به خواب بدانیم.

حسن انصاری: من معتقدم در نظریه آقای دکتر سروش درباره رؤیایی بودن وحی پیامبر یکی از مشکلات اساسی عدم توجه به دستاوردهای مطالعات تاریخی و به کلی نادیده گرفتن آن نوع مطالعات است. نمونه آن در نوشته اخیر ایشان دیده می شود که لازم دیدم در حاشیه بحث خود درباره نظریه یاد شده مختصری درباره اش اینجا بنویسم. نخست عین عبارات ایشان را نقل می کنم:

ابراهیم احمدیان: امروزه که مسجد توسعه فیزیکی چشمگیری یافته و متاسفانه بنای قدیم و باصفای مسجد هم تقریبا از بین رفته، کوشش‌هایی از سوی برخی نهادهای مذهبی و جز آن صورت گرفته است تا بر جایگاه مذهبی جمکران افزوده گردد. تبلیغات مبالغه‌آمیز مداحان مذهبی و گاه برخی مبلغان دینی و حتی بزرگان و مشاهیر و رسانه‌هایی مانند صدا و سیما در این باره بسیار پرحجم بوده است.

خلاصه ای از مباحث استاد ملکیان در  درسگفتار  تعلیم و تربیت اخلاقی: در مورد تربیت اخلاقی به داشتن "روحیه اخلاقی" اشاره شد. اخلاقی شدن، "بودن" خاصی برای انسان را رقم می زند و نحوه بودن هم در نحوه "کردنها" و نحوه "داشتنهای" ما موثر است. برای داشتن روحیه اخلاقی همان طور که گفته شد در نحوه ی هستی ما، باید سه چیز پدید آید:

فرزانه دشتی:  سلسله جلسات تعلیم و تربیت اخلاقی در یک ترم چهار جلسه ای در موسسه پرسش در پاییز 1394 برگزار گردید. خلاصه ای از مباحث استاد ملکیان در این جلسات را با تلاش بر رعایت امانت در انتقال مطلب با تقسیم بندی به هفت بخش خدمت خوانندگان  وب سایت فرهنگی نیلوفر ارائه می نمایم:

حسن انصاری: آقای دکتر سروش در نظریه رؤیاهای رسولانه تصریح می کند که قرآن حاصل رؤیاهای پیامبر است. همچنین ایشان معتقدند متن قرآن حاصل تألیف شخص پیامبر است و او در حقیقت حاصل رؤیاهای خود را به زبان آورده و آن را به شکل یک متن تدوین، بیان و به نظم کشیده است.

مهراب صادق نیا: در این دهه‌های اخیر مطالعات در زمینه موعود و فرجام‌شناسی در اسلام رو به افزایش است. تأسیس مؤسسه‌های در پیوند با مهدویت و آینده‌شناسی دینی نشانه‌ای از رشد و سازمان‌یافتگی این مطالعات است.

محمد جواد کاشی: نظریه رویای نبوی که طی یکی دو سال اخیر توسط دکتر عبدالکریم سروش ارائه شده است، در همان نظریه نخستین قبض و بسط ریشه دارد. نظریه قبض و بسط در همان خانه نخستین‌اش، نقطه قوت مهمی داشت اما مولف نظریه در دام پیامدهای سیاسی نظریه افتاد و آن نقطه قوت مهم را تداوم نبخشید. اجازه بدهید در این زمینه بیشتر توضیح دهم.