عرض سلام و ادب دارم به محضر همه خانم‌ها و آقایان، و خیلی خوشحالم از اینکه در سالی که شهر بسیار سابقه‌دار و عمیقاً فرهنگی کاشان به عنوان پایتخت کتاب شناسانده شده در حضور دوستان اهل کاشانم، و واقعاً حضور در جمع دوستان کاشانی را مغتنم می‌دانم و امیدوارم با مطالبی که خدمتتان خواهم گفت وقت دوستان را ضایع نکنم.

محسن آزموده :   در وهله نخست به نظر می‌رسد هنر هیچ ربطی به قید و بندهای اخلاقی و باید و نبایدهای آن ندارد و نمی‌توان به آن نگاهی هنجارگذار داشت، اما در گفتار پیش رو مصطفی ملکیان نشان می‌دهد که اتفاقا آزادی به عنوان شرط آفرینش هنری و خلق زیبایی، بیش از آنکه به آزادی‌های بیرونی ربط داشته باشد، در گروی اخلاقی بودن یا به تعبیر دیگر آزادی درونی و آزادگی هنرمند است. از نظر این پژوهشگر فلسفه و اخلاق، اهمیت آزادگی درونی هنرمند تا بدان جاست که با وجود آن حتی عوامل اجبار بیرونی و در راس آنها قدرت و افکار عمومی نمی‌توانند مانع از فعالیت هنرمند شوند. مصطفی ملکیان در نشست هنر، آزادی و اخلاق از سلسله نشست‌های فلسفه هنر که به تازگی به همت انجمن علمی ادبیات نمایشی و معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه هنر برگزار شد، نخست پدیده‌های انسانی عالم هنر را که با اراده انسانی نسبت دارند، بر شمرد و در ادامه بر ضرورت آزادی اراده در این حوزه‌ها تاکید کرد و همزمان نشان داد که اخلاقی بودن تعبیر دیگری از همین آزادی منتها از منظری درونی است و انسان اخلاقی، فردی است که توانسته از بند قید و بندهای درونی ناشی از انانیت و نفسانیت و خودشیفتگی خلاص شود و با روحیه هنری‌ای که دارد، زیبایی را چنان که هستی بر او عرضه می‌کند، در اثر هنری بازتاب دهد. از نظر ملکیان این آزادی درونی یا به تعبیر او آزادگی می‌تواند زمینه‌ساز آزادی بیرونی نیز شود چرا که انسان آزاده از تهدید و تطمیع فشارهای بیرونی خلاصی دارد و فارغ‌البال تنها به کار هنری مشغول است:

نیلوفر - محمد صادقی: آیا احساس شور‌انگیز عاشقی، و سپس، بودن در کنار معشوق، موجب رهایی عاشق از تنهایی می‌شود و به تعبیری نقطه پایانی بر تنهایی انسانِ عاشق است؟ آیا هنگامی که عشق در زندگی پدید می‌آید، یعنی زمانی که عشق از دری وارد زندگی می‌شود، تنهایی از دری دیگر خارج می‌شود؟ آیا هنگامی که عاشق به معشوق می‌رسد و وصال رخ می‌دهد، تنهایی عاشق از میان می‌رود و یا شکل تنهایی او تغییر می‌یابد؟ در گزارشِ گفت‌وگویی که پیش رو دارید، استاد مصطفی ملکیان درباره عشق و تنهایی و آنچه عاشق را به تدریج در زیست عاشقانه دچار تنهایی می‌کند و آنچه مانع از خودآشکارسازی در روابط عاشقانه می‌شود و عاشق را به خودپنهان‌سازی سوق می‌دهد و... سخن گفته و مجالی برای بیشتر اندیشیدن درباره موضوع "تنهایی" در زیست عاشقانه می‌گشاید.

محسن آزموده: بی‌تردید در بحث از مباحث فلسفی جدید به خصوص از منظر فلسفه تحلیلی راجع به اخلاق در ایران مهم‌ترین چهره مصطفی ملکیان است، اگرچه به خصوص در سال‌های اخیر بسیاری از پژوهشگران فلسفه به طور جدی به جدیدترین مباحث در این زمینه توجه کرده‌اند. با این همه قریب به سه دهه است که این پژوهشگر فلسفه در گفتارها و نوشتارهایش به بحث از فلسفه اخلاق می‌پردازد و درسگفتارهای متعددی در این زمینه ارایه کرده است و صد البته بر رویکرد خودش نیز در این زمینه تصریح کرده است.

محسن آزموده: در نشست اخیر موسسه سروش مولانا با عنوان زمین از دریچه آسمان در پاسخ به مشکلاتی که به طور روز افزون گریبانگیر جامعه بشری شده، از سوی دو تن از استادان نام‌‌آشنای عرفان و حقوق و فلسفه اخلاق راه‌حل‌های تامل‌برانگیزی ارایه شد: محمد علی موحد علت ناکارآمدی تاریخی مباحثی که در طول قرون از جانب فیلسوفان و اندیشمندان ارایه شده را اصالت دادن به عقل خواند و تاکید کرد که به خصوص در عصر جدید، تاکید بیش از اندازه بر حق به جای تکلیف در کنار مباحث انتزاعی مشکل ساز بوده است، مصطفی ملکیان نیز با تاکید بر مباحث پیشینش مبنی بر اصالت فرهنگ و فردگرایی، اصلاح جامعه به طریقی که روشنفکران و مصلحان اجتماعی بر آن تاکید می‌کنند را اگر نه مردود، دست کم ناکارآمد خواند و بر بازگشت به درون تاکید کرد. بدون اینکه بخواهیم موضعی در قبال این رویگردانی از عقل و بازگشت به عاطفه از سویی و عزل نظر از جامعه و سیاست و دعوت به درون و فرهنگ اتخاذ کنیم، می‌توانیم بپرسیم که چه شرایط تاریخی‌ای بر ما حاکم شده که رواقی‌گری و معنویت‌گرایی اینچنین مورد اقبال واقع شده است؟ چرا از عقل جمعی ناامید شده‌ایم و به عاطفه فردی دعوت می‌کنیم؟ با هم گزارشی از گفتارهای این دو را می‌خوانیم.(گزارش سخنرانی محمد علی موحد در پست جداگانه در این لینک منتشر شد.)

استاد مصطفی ملکیان:  تعلیم و تربیت _ آموزاندن و پروریدن _ ، در واقع دو عمل هست. طبعا اگر عملی ارادی باشد در آن دو چیز مهم وجود دارد. یکی مساله هدف و دیگری مساله موفقیت و شکست است. در مورد تعلیم و تربیت هم که دو عمل هستند در موردشان هدف، موفقیت و شکست مهم است. از اینجا شروع می کنیم.

به نقل از صدانت به نقل از نیلوفر: متن حاضر صورت مکتوب پاسخ‌های مصطفی ملکیان به پرسش‌های حجت‌ الله نیکویی (نویسنده، مترجم و دین‌پژوه) است. سوالاتی که نیکویی در این نشست ازملکیان می‌پرسد‏، پرسش‌‌هایی است که از سوی برخی منتقدان و پژوهشگران در طول سالیان گذشته مطرح شده است و اینک فرصتی فراهم‌شده است تا از پاسخ‌های ملکیان به این پرسش‌ها مطلع گردیم.

اخیراً به سخنرانی مصطفی ملکیان در باب پروژه‌ی فکری عقلانیت و معنویت گوش سپردم[1]. مثل همیشه کلام استاد شنیدنی و تأمل‌برانگیز بود. هر چند تا اندازه‌ای نیز تکرار مکررات به نظر می‌رسید. ایشان مثل دفعات پیشین دیگربار از عدم همخوانی و ناسازگاری میان عقلانیت و دیانت سخن گفتند و تأکید کردند که اساس عقلانیت استدلال است، و اساس دیانت تعبد. از نظر این فیلسوف عالی‌قدر دیانت __از آن روی که می‌گوید: الف، ب است؛ چون فلان شخص می‌گوید،__ با عقلانیت جفت و جور از آب درنمی‌آید. عقلانیت استدلال‌ورزی محض است و با این تعبدتات همسوشدنی نیست: " مسلمان سخن خدا در قران یا سخن پیامبر ‏در قران یا حدیث را بدون چون و چرا می پذیرد. ‏فرم و صورت و شکل سخن یک انسان متعبد به ‏زبان حال و قال این است که الف ب است چون ‏فلان شخص گفته است که الف ب است. اگر تعبد ‏را نداشته باشید به هیچ دینی متعبد نیستید[2]".

متن حاضر صورت پیاده شده گفتار استاد مصطفی ملکیان در در مورد تعلیم و تربیت است که در جمع معلمان در اسفند 95  ارائه شده است: مصطفی ملکیان: برای داشتن یک زندگی مطلوب ( اینجا کمال مطلوب و آرمانی را نمی گویم)، نیاز به رفع بعضی مشکلات بیرونی و بعضی مشکلات درونی داریم. آموزش و پرورش می خواهد به دومی بپردازد. مقصودم نهاد آموزش و پرورش است که شامل وزارت آموزش و پرورش، وزارت آموزش عالی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رادیو، تلوزیون، مطبوعات، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، خطبا، سخنرانان، ائمه جمعه و همه کسانی که آگاهانه یا ناآگاهانه، خواسته یا ناخواسته ما را آموزش و پرورش می دهند و روی ذهن و ضمیر مخاطبان تاثیر می گذارند می شود.

استاد مصطفی ملکیان شامگاه سه شنبه، 10 اسفند، در جمع شماری از دانشجویان دانشگاه زنجان به تبیین و تشریح معناهای گوناگون 'ناسیونالیسم' و 'ارزش داوری' های پیرامون آن معناها پرداخت. به گزارش ایرنا، ملکیان در ابتدای سخنرانی خود در این جلسه، گفت: متاسفانه در کشور طرح مباحث بدون افتادن به دام سوءفهم و سوء نیت دشوار شده است، من اگر هیچ هنری نداشته باشم و به واقع هم برای خودم هنری قائل نیستم، ولی لااقل یک هنر برای خودم قائلم و آن اینکه بسیار واضح و شفاف، بدون ابهام و ایهام و بدون غموض سخن می گویم.

مصطفی ملکیان: از سال 1379 به بعد پروژه روشنفکری دینی را ‏رها کردم. بزرگ ترین نقدم به روشنفکری دینی ‏این بود که روشنفکری قوامش به عقلانیت است و ‏دینی بودن قوامش به تعبد است و عقلانیت با تعبد ‏سازگار نیست. نوعی پارادوکسیکالیته در مفهوم ‏روشنفکری دینی را ادعا کردم چون می دیدم. لب ‏سخن این است که اگر بخواهیم روشنفکر باشیم باید ‏پاس عقلانیت را بداریم. از زمانی که روشنفکری ‏در آلمان ظهور کرد و هم در سنت روشنفکری ‏فرانسوی و روسی و انگلیسی که سنتهای بزرگ ‏روشنفکری اند وجه اشتراکشان این است که ‏روشنفکر باید پاسدار عقلانیت بشری باشد.

مصطفی ملکیان در یکصدوهفتمین نشست تخصصی ماهانه بنیاد باران پیرامون «گفت‌وگو ضرورت فرهنگی» به پنج بحث پرداخت: نخست، به ماهیت گفت‌وگو و ایضاح مفهومی ‌گفت‌وگو اشاره داشت. نکته دوم این بود که چرا گفت‌وگو در جهان پیرامون ما اینقدر اهمیت پیدا کرده است و در کشور ما و جهان این‌همه اهمیت پیدا کرده و درباره آن بحث درگرفته است.

حسین پورفرج: من چندان درباره‌ی مصطفی ملکیان ننوشته‌ام. شاید این اولین نوشته‌ی مستقل من درباره‌ی او باشد. البته عامل اصلی نگارش این یادداشت پرسش دوستی‌ست ناشناخته. دوستی که مصاحبه‌ی شیرین «یک فنجان اسپرسو با مصطفی ملکیان»[۱] را خوانده بود و از آن به نیکی یاد می‌کرد. این دوست از من پرسید:

دریافت

مصطفی ملکیان: عرضِ سلام و ادب دارم به محضرِ همه‌یِ خانمها و آقایان. از من خواسته‌شده ‌است که لبِّ سخنی را که تامِس نیگل، فیلسوفِ اخلاقِ آمریکایی، در کتابِ امکانِ دیگرگزینی گفته ‌است روشن کنم. کتابِ تامس نیگل کتابی است به غایت موجز و فشرده و طبعاً، به سببِ همین ایجاز و فشردگی، به غایت دشوار.

مریم شبانی / در نگاه اول آراستگی اش به چشمم آمد؛ مثل همیشه پیراهن و کفشی که به تن داشت با کت و شلوارش ست شده بود و این بار سورمه ای روشن رنگ غالب بود. با هم وارد شهر کتاب فرشته شدیم. نگاهش اطراف شهر کتاب را می کاوید اما حواسش با من بود که مبادا حرفی بزنم و اشاره ای بکنم و او متوجه نشود. با احتیاط قدم برمی داشتم؛ مثل همیشه که در حضور مصطفی ملکیان شرم حضور دارم. با قدم های آرام وارد کافه شهر کتاب فرشته شدیم. پشت همان میزی نشستیم که یک ماه قبل با هاشم آقاجری آن جا نشسته بودم و آقاجری نقد ملکیان می کرد. اما مصطفی ملکیان نیامده بود تا نقدهایی را که این اواخر بر او شده پاسخ دهد. آمده بود مهمان «یک فنجان اسپرسو» باشد. وقتی پشت و روی منوی کافه را دقیق خواند، انتخابش برای آن همنشینی یک لیوان آب هویج بود. انگار می خواست نوشیدنی انتخابی اش را با رنگ پاییز ست کند. یک کیک سیب و آلبالو هم من به سفارشش اضافه کردم و برای خودم هم یک فنجان کاپوچینو با کیک هویج انتخاب کردم.

پنجمین همایش نظام اخلاقی مولانا با عنوان «غواص بحار» به همت موسسه سروش مولانا و با همکاری پ‍ژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی روز جمعه برگزار شد. اختتامیه این همایش همراه بود با تقدیر از سخنرانان که توسط مصطفی ملکیان (سرپرست علمی پروژه نظام اخلاقی مولانا)، محمدمهدی مظاهری (رییس موسسه فرهنگی اکو) و عبدالجبار کاکایی (شاعر) انجام گرفت. اجرای این همایش را امیر الهامی برعهده داشت و در ابتدای آن پیام همایش توسط مریم موسوی، رییس موسسه سروش مولانا قرائت شد.

...عزیز سلام

در این چند سطر تنها میتوانم بگویم که احساسات و عواطف منفی ای که نسبت به خویشان خود و حتی همه انسانها داری مبتنی بر یک پیش فرض نادرست است و آن اینکه گویی همه انسانها در کمال آزادی و اختیار و کاملا خودآگاهانه و خودخواسته به تو ظلم کرده اند و می کنند .

احسان اکبرپور : مصرف‌زدگی و شکاف طبقاتی دیگر نه افسانه است و نه چیزی پنهان؛ آشکار است و پیدا و عیان. آنچه اما شاید هنوز تأمل‌برانگیز است؛ «تبِ» مصرف‌زدگی و «شتابِ» شکاف طبقاتی است. اما چگونه است که مصرف‌زدگی تبدیل شده است به بخشی از زندگی روزمره و عادتی همگانی؟ دلایل، عوامل و تبعات مصرف‌زدگی چیست و چگونه می‌توان عضو یک «جامعه‌ی مصرفی» نبود؟ دیگر از آن، آیا راهکاری اخلاقی برای مقابله با شکاف اقتصادی وجود دارد؟ شکافی که به باور مصطفی ملکیان سبب ایجاد پدیده‌ای شوم‌تر به نام «شکاف عاطفی» شده است.

لینک دانلود سخنرانی