آرش نراقی: «سرم شلوغ است.» «خیلی گرفتارم» «به خدا اصلا وقت ندارم» از جمله شایعترین دروغهایی است که ما در متن زندگی مدرن به خود و دیگران می گوییم. ما در غالب موارد بسیار کمتر از آنچه وامی نماییم گرفتاریم. اما در زندگی مدرن «گرفتار بودن» و «وقت نداشتن» تبدیل به نوعی ارزش شده است. یعنی گویی کثرت مشغله و کمبود وقت نشانه اهمیت و منزلت فردی و اجتماعی فرد است. وقتی که به دیگری می گوییم «به خدا خیلی گرفتارم، اصلا وقت ندارم» ته دلمان غنج می زند، پنهانی احساس غرور می کنیم.

آرش نراقی: قرآن زندگی دنیا را به "بازی" تشبیه می کند تا بر پوچی و عبث بودن آن تاکید کند. اما کمتر به این نکته توجه می شود که تعبیر قرآنی به طور ضمنی اذعان می کند که این بازی،مادام که گرم آن هستی،مفرح و معنادار هم هست."بازی" را از دو زوایه می توان دید: برای کسی که گرم بازی است،تمام حرکات و رفتارها،معطوف به غایت از پیش تعریف شده است - برای مثال، تمام تلاش ات باید معطوف به آن باشد که توپ را به دروازه ی حریف بزنی - و این غایت مندی،به معنای مهمی به رفتار بازیگران معنا می بخشد.

آرش نراقی: یکی از تجربه های دردناک زندگی این است که فرد دلبسته آدمهای خاکستری شود. آدمهای خاکستری همیشه تو را در وضعیت تعلیق نگه می دارند: نه به تو دل می دهند و نه می گذارند که از آنها دل بکنی. تو را در میانه زمین و هوا معلق می خواهند. تا وقتی که تو را دل داده خود می یابند با تو سرد و با فاصله اند و تا احساس می کنند که از آنها دل می کنی با تو گرم و نزدیک می شوند- اما فقط تا آنجا که بدانند رشته را نمی گسلی و از چنگ شان نمی گریزی. به تو دل نمی دهند اما مانع دل کندت می شوند.

و عشق که خواهر مرگ است /گفت و گویی درباره عشق

آرش نراقی: جریان نواندیشی دینی در ایران پس از انقلاب اسلامی تحولات چشمگیری پذیرفته است. از جمله این تحولات ظهور گرایشهای فکری متفاوت در دل این جریان فکری مادر است. به نظر می رسد که در سالهای اخیر در دل جریان نواندیشی دینی دست کم سه گرایش کمابیش متمایز و مهم شکل گرفته است.

این سه گرایش را می توان گرایش «اصلاح فکر دینی»، گرایش «بازسازی دین»، و گرایش «معنویت گرایی فرا-دینی» نامید. ویژگی‌های کلان این سه گرایش فکری به اختصار چنین است:

آیا عشق رمانتیک، به طور مشخص میان یک زن و مرد، چیزی فراتر از جذابیت جنسی و سکس است. آیا رابطه دو «تن» با یکدیگر بدون دخالت عشق، از رابطه بدن‌های عاشق کم‌ارزش‌تر است؟ آیا زنان و مردان در جست‌وجوی سکس و عشق با یکدیگر تفاوتی دارند؟

اگر پاسخ این پرسش‌ها برای شما هم مهم است در تابوی این هفته پای بحث آرش‌نراقی، استاد فلسفه کالج موراوین پنسیلوانیا و نهضت فرنودی روان‌شناس بنشینید.

آرش نراقی: در فضای گفت و گوهای انتقادی اخیر در حلقه نواندیشان دینی گه گاه سمت و سوی بحثها زیاده از حدّ تند و گزنده شده است. این تندگویی ها می تواند اختلاف نظرهای فکری را به عداوت های شخصی بدل کند، و در گرد و غبار خشونت های کلامی و هیجانهای دشمنانه دشوار بتوان گفت و گویی روشنگر و ثمربخش را به سامان رساند.

آرش نراقی: به نظرم بخش مهمی از اختلاف نظرهای گاه پرتنش اخیر در حلقه «نواندیشان دینی» (به معنای بسیار فراخ آن) بیش از آنکه ناشی از اختلافات شخصی یا توطئه اندیشی یا افترازنی باشد، ناشی از درد زایمان هویتهای تازه در این جریان است. به نظرم جریان «نواندیشی دینی» در سیر تکامل اش رفته رفته گرایشهای متفاوتی را در درون خود پرورانده است، و این گرایشها اکنون به مرحله ای از بلوغ نسبی رسیده اند که باید رفته رفته مرزها و تفاوتهای خود را وضوح بیشتر و بیان روشنتری ببخشند. این تنش ها به گمانم بازتابی از آن زایش هاست.

آرش نراقی: به نظرم جریان روشنفکری دینی (به قرائت سروش) در حال گردش مهمی در سیر تکاملی خود است. بخش مهمی از هویت این جریان رویکرد انتقادی آن نسبت به سنّت بوده است که از مهمترین وجوه جذابیت این برنامه فکری است. خصوصاً در سالهای پس از انقلاب درآمیختگی عمیق سنّت دینی با سیاست، نقد سنّت دینی را به نقد سیاست جاری کشور نیز بدل کرد، و این وجه البته بر جذابیت این برنامه فکری خصوصاً نزد اقشار نا-دین گرای جامعه ایرانی افزود.

در این نوشتار مایلم رابطه میان دموکراسی و آزادی بیان، و نیز ارزش آزادی بیان در متن یک نظام دموکراتیک را به اختصار بررسی کنم.

«آگاهی فرا-مفهومی و تجربه تماس با ساحات متعالی» به همّت و لطف دوستان نشریه اندیشه پویا در شماره ۳۲ آن نشریه منتشر شد.

Consciousness and the Transcendent

آرش نراقی:من همیشه خودم را از حیث فکری، عاطفی، و ایمانی وامدار جریان نواندیشی دینی، و خصوصا شخص سروش و شبستری، می دانسته ام. و بواسطه این دلبستگی، تحولات این جریان و سمت و سوی آینده آن را با علاقه و دقت پیگیری می کرده ام. در اینجا مایلم بعضی ملاحظات ام را درباره این جریان با شما هم در میان بگذارم- با این تذکر که این ملاحظات بیشتر طرح بحثی اجمالی برای گفت و گو و تأمل بیشتر است نه مدعیاتی قطعی و مسلّم- بیشتر از جنس فکر کردن به صدای بلند است: