محمد مجتهد شبستری: از آنجا که در گفتگوی دو صاحب نظر مورد احترام فراوان من دربارۀ قرآن که از برنامه پرگار تلویزیون بی بی سی پخش شد، اشاره ای به آرا این جانب در مقاله قرائت نبوی از جهان رفت تعداد زیادی از علاقمندان این مباحث از من می‌پرسند نظر علمی شما درباره آن گفتگو چیست؟

من فکر می‌کنم چون سکوت درباره پرسش‌های آن دوستان روا نیست و از طرفی این قبیل پرسش‌ها از من همچنان ادامه دارد، کار درست این است که از طریق همین وبسایت یک پاسخ کلی و بسیار مختصر ولی صریح به این پرسش‌ها بدهم. پاسخ من چنین است:

1- اظهار نظر درباره چیستی متن قرآن با حفظ مجموعه‌ای از «پیش فرض‌های متافیزیکی ـ اعتقادی پیشینی» درباره این متن چون در هر حال ناروشمند است، به اظهارات جدلی الطرفین و فرارهای مکرر از درون مجموعه اعتقادی به بیرون آن و بالعکس، جهت اقناع طرف گفتگو و نهایتاً به گفتگویی عقیم می‌انجامد و اگر یک مشکل کلامی را حل کند، چندین مشکل دیگر بر مشکلات موجود می‌افزاید و سرگردانی بیشتر درباره این متن پدید می‌آورد. به نظر من چون اظهارات هر دو بزرگوار درباره متن قرآن آکنده از چنان پیش فرض‌های متافیزیکی و اعتقادی پیشینی و تعبیرات مبهم و نادقیق و رفت و شدهای مکرر از دین به برون دین و بالعکس بود، آن گفتگو صورت جدل به خود گرفت و به نتیجه‌ای روشن نرسید.

2- نظر من این است که نزدیک شدن روشمند و عقلانی به یک متن دینی که به صورت یک کتاب مدون و مکتوب یا مطبوع به صورت تاریخی در دسترس انسانها قرار دارد و اظهار نظر درباره چیستی آن متن و چگونگی‌های فهم و تفسیر بین الاذهانی و قابل دفاع از آن تنها در صورتی میسر می‌شود که نخست تمام مفروضات متافیزیکی ـ اعتقادی پیشینی درباره آن متن کنار گذاشته شود، آنگاه از آن متن نقد تاریخی به عمل آید (مرحله اول در فهم هرمنوتیکی) (1) و سپس آنچه از نقد تاریخی به دست آمده، پدیدار شناسی شود (مرحله دوم از فهم هرمنوتیکی) و در مرحله سوم آن چه در پدیدارشناسی متن دیده شده به مرحله تفسیر یا تعبیر (مرحله سوم از فهم هرموتیکی) در آید. تنها پس از پیمودن این راه است که می‌توان گفت متن مورد نظر چیست و چگونه ممکن است به «تفسیر» یا «تعبیر» درآید. اگر غیر از این انجام شود هیچ گفتگویی به نتیجه روشن نمی‌رسد.

________

(1) برای آگاه شدن از موضوع «نقد تاریخی قرآن» و اینکه این نقد در حال حاضر در چه مرحله‌ای قرار دارد، خواندن مقاله سودمند «سنت گرایی انتقادی در قلمرو دین» نگاشته آرش نراقی را توصیه می‌کنیم. متن مقاله را به نقل از وبسایت شخصی ایشان در این وبسایت می آوریم. در بخش مبسوطی از آن مقاله موضوع نقد تاریخی قرآن توضیح داده شده است. (برای دانلود مقاله روی اسم آن کلیک کنید.)

منبع: وبسایت رسمی نویسنده